Moje życie pod cudzą kontrolą: Historia o pieniądzach, miłości i utraconej wolności
— Joanna, gdzie są paragony z zakupów? — głos Pawła przeszył ciszę kuchni jak ostrze. Stałam przy zlewie, zmywając naczynia po kolacji, kiedy usłyszałam jego kroki za plecami. W dłoni ściskał mój portfel.
— Oddałam ci wszystko, co miałam — odpowiedziałam cicho, nie odwracając się. Czułam, jak narasta we mnie napięcie. Wiedziałam, że jeśli spojrzę mu w oczy, zobaczy moją bezradność.
— Znowu wydałaś więcej na jedzenie niż ustaliliśmy. — Jego ton był chłodny, wyprany z emocji. — Przecież mówiłem, że mamy oszczędzać. Nie stać nas na twoje fanaberie.
Chciałam zaprotestować, powiedzieć mu, że dzieci potrzebują świeżych owoców, że mleko podrożało, że nie jestem rozrzutna. Ale słowa ugrzęzły mi w gardle. Od dziesięciu lat powtarzał mi to samo: nie umiem gospodarować pieniędzmi, nie potrafię planować, nie zasługuję na zaufanie.
Pamiętam dzień naszego ślubu. Byłam wtedy pełna nadziei. Paweł był czuły, opiekuńczy, obiecywał mi wspólne życie pełne miłości i bezpieczeństwa. Pracowałam jako nauczycielka w podstawówce w naszym małym mieście pod Łodzią. On prowadził własną firmę budowlaną. Na początku wszystko układało się dobrze — dzieliliśmy się wydatkami, planowaliśmy wakacje nad morzem, snuliśmy marzenia o domku z ogrodem.
Zmieniło się po narodzinach naszej córki, Zosi. Paweł zaczął powtarzać, że musimy zacisnąć pasa. Najpierw poprosił mnie, żebym oddawała mu część swojej pensji — „dla bezpieczeństwa rodziny”. Potem całą. Tłumaczył, że on lepiej się zna na finansach. Ja miałam zajmować się domem i dziećmi.
Z czasem przestałam mieć własne pieniądze. Każdy zakup musiałam konsultować z Pawłem. Nawet kiedy chciałam kupić sobie nową bluzkę do pracy czy książkę dla Zosi, musiałam prosić go o zgodę. Czułam się jak dziecko proszące rodzica o kieszonkowe.
Najgorsze były te momenty, kiedy dzieci pytały mnie, dlaczego nie możemy pojechać na wycieczkę szkolną albo kupić im nowych butów do piłki nożnej. Wtedy Paweł mówił im wprost: „Mama za dużo wydaje”. Widziałam w ich oczach rozczarowanie i żal.
Moja mama próbowała ze mną rozmawiać:
— Asiu, przecież to nie jest normalne. Jesteś dorosłą kobietą! — mówiła przez telefon. — Powinnaś mieć prawo do swoich pieniędzy.
— Mamo, nie rozumiesz… On się tylko martwi o naszą przyszłość — tłumaczyłam go za każdym razem. Ale w środku czułam coraz większy bunt i upokorzenie.
Pewnego dnia w pracy koleżanka zapytała mnie:
— Asia, idziesz z nami na kawę po lekcjach?
Zamarłam. Wiedziałam, że nie mam nawet tych dziesięciu złotych na kawę. Skłamałam więc:
— Muszę odebrać Zosię ze świetlicy.
Wróciłam do domu i zamknęłam się w łazience. Spojrzałam na swoje odbicie w lustrze: zmęczone oczy, przygaszona twarz. Gdzie podziała się ta radosna dziewczyna sprzed lat?
Wieczorem Paweł przyszedł do sypialni.
— Jutro masz wypłatę — powiedział bez emocji. — Przelej mi wszystko od razu po pracy.
— Paweł… — zaczęłam niepewnie — czy mogłabym zostawić sobie chociaż sto złotych? Chciałabym kupić sobie coś do ubrania…
Spojrzał na mnie z pogardą.
— Po co ci nowe ubrania? I tak siedzisz tylko w szkole i w domu. Przestań wymyślać.
Zacisnęłam pięści pod kołdrą i poczułam łzy napływające do oczu. Wtedy po raz pierwszy pomyślałam o rozwodzie. Ale zaraz pojawił się strach: co powie rodzina? Jak poradzę sobie sama z dwójką dzieci? Czy dam radę utrzymać dom?
Następnego dnia w szkole dyrektorka poprosiła mnie do gabinetu.
— Asiu, zauważyłam, że ostatnio jesteś przygaszona. Czy wszystko w porządku?
Chciałam jej powiedzieć prawdę, ale zabrakło mi odwagi. Uśmiechnęłam się blado:
— To tylko zmęczenie.
Wieczorem usiadłam przy komputerze i zaczęłam czytać o przemocy ekonomicznej. Zrozumiałam wtedy, że nie jestem sama — że wiele kobiet w Polsce żyje pod cudzą kontrolą finansową. Ale każda historia kończyła się inaczej: jedne kobiety znajdowały w sobie siłę do walki o siebie, inne tkwiły w tym latami.
Przez kolejne tygodnie coraz częściej myślałam o tym, jak wygląda moje życie. Zaczęłam odkładać drobne kwoty z korepetycji udzielanych po godzinach — chowałam je w starej książce na półce. To były moje pierwsze własne pieniądze od lat.
Pewnego wieczoru Paweł znalazł banknoty.
— Co to ma znaczyć?! — krzyczał, wymachując pieniędzmi przed moją twarzą.
— To moje… Zarobiłam je sama… — wyszeptałam drżącym głosem.
— Oszukujesz mnie! — wrzasnął i trzasnął drzwiami.
Tej nocy nie spałam ani minuty. Rano spojrzałam na dzieci śpiące spokojnie w swoich łóżkach i poczułam coś nowego: gniew pomieszany z determinacją.
Zadzwoniłam do mamy:
— Mamo… Potrzebuję pomocy. Chcę odejść od Pawła.
Po raz pierwszy od lat poczułam ulgę. Wiedziałam, że czeka mnie długa walka — o siebie, o dzieci, o godność. Ale wiedziałam też, że muszę spróbować.
Dziś patrzę na swoje życie z innej perspektywy. Wciąż boję się przyszłości, ale już nie pozwalam strachowi decydować za mnie. Czy naprawdę musimy godzić się na życie pod cudzą kontrolą? Ile jeszcze kobiet będzie bało się zawalczyć o siebie?